…dal mè libar “I balóss” - I cinch stèll
La miee dul Sènza-Bärba la tegnéva, in una cardènza, di bazìli cun dèntar ul cumpanàtich: nèrvitt, pess in carpiûn, furmagìna o zincarlìn segûnd la stagiunadüra… S’ün cifûn gh’evan i öv indürii e ’na casétìna da legn cun dèntar i saracch…
In autünn, stess ’me prima, cun la giunta di lümägh, ran, risciö in ümid cui pómm da tèra o la pulènta - da lecass i barbiis - e ’me verdüra: verz, brócul, pórr, biedrägul, finócc, articiócch, fung, diritüra burdûn!… änca questi rivävan dal fraa cercutûn.
Püsee inänz nu la stagiûn gh’eva süpa da verz cun la panscéta o ul lärd; pulènta, scigóll e mèrlüzz; pulènta e zöla; rustisciäva cui scigóll - faia cui büsecch di püi, pulitt, cunìli e via inscì; - specialità l’eva änca un minèstrûn a la piemuntésa cui pómm da tèra, fasö, verz, süca e cudigh…
In invèrnu la faséva da padrûn la cazöra - faia, tänti vólt, cunt i sciämp, i cô e i är du l’óca o du la galìna, - ul mèrlüzz o ul bacalà, la büséca e ul purscèll in tücc i manér…
Par la früta ga pensävan i düü fiö: giustritt, mór, magióstar, nus, castégn e nisciör, änca pómm granaa, evan dul Ciel… i ältar evan tütt primìzi: nänca i padrûni di piänt i avévan pruvaa!
D’invèrnu, s’al fiucäva, vegnìvan servii di surbett fai cun la fióca giazäva cun dèntar i scirópp di mór, magióstar, giustritt… Gh’eva änca l’üga e i scirees sóta grapa…
Da dulz gh’evan i brüsèi cul bütér, ul zücur, i figh e l’üga; la turta da nisciör; la farina da castégn cun l’üghéta e i nus; po’ i mundèll o la turta da pómm, questa, la Terésa la faséva in manéra divìna… Tütt l’eva cótt nul furnu du la stüa a legna o sül camìn!
Piatt fórt dul sit, da nuèmbar ad aprìl, l’eva la legura: rivävan cliènt da tütt i paés visìn, parfìn da Varés! L’eva chì che ul Lisändar al däva ul màsim inséma al cögh e ai düü fiö.
Legura in ümid, in salmì, aróst… la sûa mórt l’eva la pulènta; bóna inscì la sa mangiäva da nisüna pärt, perô la g’avéva un picul difètt, nunustänt tücc i trücch par scürìla, la cärna l’eva biänca: evan legur che rivävan da la Sila… «I famûs legur a cärna biänca», al diséva ul Sènza-Bärba, pugiaa dal Lisändar, «po’, se guardee bèn, änca i óss hinn divèrs, hinn tund... eh già!».
(segûnda pärt)
